|
Thụy Khuê Hữu Loan
Tìểu sử Hữu Loan
Nhà thơ Hữu Loan tên thật là Nguyễn Hữu Loan còn có tên khác là Nguyễn Văn Dao. Ông sinh ngày 12/4/1916, tại thôn Vân Hoàn, xã Nga Lĩnh, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá. Từ 1936 đến 1942, Hữu Loan đã tham gia các phong trào thanh niên chống Pháp. Ông đỗ tú tài năm 22 tuổi. Sau đó đi dạy học. Từ 1943 đến 1945, tham gia phong trào Việt Minh tại quê nhà, tham dự ủy ban lâm thời tỉnh Thanh Hoá. Về thời kỳ này, ông kể: "Những năm 1943, 1944, 1945, Nhật đánh Pháp ở ta dữ dội, trường tư tôi dạy phải đóng cửa, tôi về quê vừa làm ruộng, đánh cá để nuôi bố mẹ và để hoạt động Việt Minh bí mật. Mấy năm ấy đói to. Bố mẹ tôi vẫn phải nhịn cháo rau cho cán bộ Việt Minh bí mật về ăn. Những người cùng ở ban khởi nghĩa với tôi làm to cả, gia đình nào bố mẹ cũng sung sướng, nguyên tôi lại về. Mẹ tôi buồn ốm chết. Bố tôi chửi tôi: "Mày làm Việt Minh chặt hết của tao một giặng tre để rào làng, rào giếng" Sau cách mạng tháng tám, ông vào bộ đội. Năm 1949, ông chỉ được phép về nhà mấy ngày để làm đám cưới (người vợ đầu, mới 16 tuổi). Trở lại chiến khu, ba ngày sau, đưọc tin vợ chết đuối, Hữu Loan làm Màu Tím Hoa Sim, bài thơ trở thành một trong những tác phẩm lãng mạn nhất thời kháng chiến. Bài thơ bị cấm, nhưng vẫn được truyền tụng ngầm. Đến khi Phong trào Nhân Văn Giai Phẩm bùng nổ, Nguyễn Bính cho đăng lần đầu trên báo Trăm Hoa. Sau này Phạm Duy phổ nhạc ở miền Nam. Hữu Loan hoạt động bên cạnh tướng Nguyễn Sơn ở Liên Khu Tư (Thanh Hoá). Ông ủng hộ chính sách biệt đãi văn nghệ sĩ của tướng Nguyễn Sơn. Vì chống đường lối thân Tàu của Trung Ương, tướng Nguyễn Sơn bị cách chức và bị gửi trả về Trung Quốc. Hữu Loan đề nghị giữ Phạm Duy ở lại, nhưng không được. Ông bèn trở về đi cầy. Đến năm 1954, sau ngày tiếp quản thủ đô Hà Nội, Hữu Loan trở lại công tác ở Hội Nhà Văn, làm biên tập viên cho báo Văn Nghệ. 1956, Hữu Loan tham gia Nhân Văn Giai Phẩm. Trong thời kỳ này, bài thơ nổi tiếng xác định phong cách Hữu Loan là bài Cũng những thằng nịnh hót đăng trên Giai Phẩm Mùa thu, tập I: Những thằng nịnh hót nghênh ngang Lưng rạp trước quan Tây Bắc vợ như thang Chân trèo lên danh vọng Đuôi vợ chúng đi Lọt theo đầu chúng Bao nhiêu nhục nhằn; Nhục mất nước muôn phần Nhục cùng đất nước với những thằng nịnh hót Một điều đau xót Trong chế độ chúng ta Trong chế độ dân chủ cộng hoà Những thằng nịnh còn thênh thang đất sống Không quần chùng, áo thụng Không thang đàn bà Nhưng còn thang lưng thang lưỡi Những mồm không tanh tưởi Ngậm vòi đu đủ Trợn mắt Phùng mang “Dạ, dạ, thưa anh… Dạ, dạ, em, em…” Gãi cổ Gãi tai: … anh quên ngủ quên ăn nhiều quá! Anh vì nước vì dân hơn tất cả từ trước đến nay Chân xoa và xoa tay, Hít thượng cấp vú thơm như mùi mít Gọi như thế là phê bình cấp trên kịch liệt Gặp cấp trên chủ quan Mũi như chim vỗ cánh Bụng phềnh như trống làng: Thấy mình đạo đức tài năng hơn tất. Như thế là chết rồi: Quân nịnh tha hồ lên cấp Như con gì nhà gác lên thang Còn muốn lên thủ trưởng cơ quan Còn đi đây đi đó Lưỡi và lưng Lắm chằng gian khổ Chúng nó ở đâu: Thối thóc thuế Mục kho hàng Phong trào suy sụp Nhân dân mất cắp đang giữa ban ngày To cánh và to vây Những ai không Đi, mang cao liêm sỉ con người
Kiểm thảo hạ tằng Còn quy là phản động! Có người đã chết oan vì chúng Vẫn thiết tha yêu chế độ đến hơi thở cuối cùng Nguy hiểm thay, Thật khó mà trông: Chúng nó nguỵ trang Bằng tổ chức bằng quan điểm nhân dân bằng lập trường chính sách Chúng nó còn thằng nào Là chế độ ta chưa sạch Phải làm tổng vệ sinh cho kỳ hết mọi thằng Những người đã đánh bại xâm lăng Đỏ bừng mặt vì những tên quốc xỉ Ngay giữa những thời nô lệ Là người chúng ta không ai biết cúi đầu. (9-1956) Hữu Loan là một trong những khuôn mặt trực tính và bất khuất nhất trong Phong Trào Nhân Văn Giai Phẩm. RFI 3/2010 © Copyright Thụy Khuê 2010
|