Thụy Khuê

 Nói chuyện với Ly Hoàng Ly

 

Thụy Khuê:  Chúng tôi giới thiệu một số những khuôn mặt văn nghệ trẻ nổi lên những năm gần đây, đang tự xác định mình qua tác phẩm nghệ thuật. Ly Hoàng Ly là khuôn mặt đầu tiên. Ly Hoàng Ly sinh năm 1975 tại Hà Nội, hiện sinh sống tại Sài Gòn. Năm 1999, Hoàng Ly cho in tập thơ đầu tiên, Cỏ Trắng, và năm 2005 vừa qua Hoàng Ly có tập thơ Lô Lô. Tập thơ Lô Lô xác định phong cách thơ của Ly Hoàng Ly. Vừa là nhà thơ, vừa là nghệ sĩ tạo hình, Hoàng Ly xông xáo trong nhiều nghệ thuật tiên phong, như nghệ thuật Sắp đặt, Installation, nghệ thuật Trình diễn Performance. Hôm nay Ly Hoàng Ly sẽ nói chuyện về nghệ thuật của chị. Trước hết xin cảm ơn Ly Hoàng Ly đã nhận lời nói chuyện với thính giả RFI. Câu hỏi đầu tiên là Ly Hoàng Ly bước vào địa hạt thơ và nghệ thuật tạo hình theo một con đường như thế nào?

Ly Hoàng Ly: Đầu tiên Ly tốt nghiệp Đại học mỹ thuật, chuyên nghành sơn dầu thôi. Nhưng ở Việt Nam, mặc dù những thông tin về mỹ thuật đương đại thời gian đó thì có rất ít nhưng Ly có may mắn là trong lúc đang học đại học, Ly cũng được xem và đọc một số các báo và biết qua những tác phẩm về Installation art của một số họa sĩ ngoài Hà Nội và một vài họa sĩ trên thế giới. Thật ra thì cái hiểu biết của Ly về Intallation art lúc đó là số không, chẳng là gì hết nhưng tự nhiên nó kích thích trí tò mò của mình là điều thứ nhất, thứ hai là nó làm cho Ly cảm thấy rất hứng khởi và Ly phát hiện ra rằng ngoài việc chuyển tải những thông điệp của mình bằng cọ và màu trên toile, thì còn có một hình thức khác để chuyển tải, không phải là nhiều hơn nhưng đa dạng hơn, phong phú hơn và ngoài không gian đa chiều như thế thì rất thú vị, và Ly bắt đầu mày mò làm những installation rất nhỏ, bây giờ nhìn lại thì trông rất ngô nghê nhưng vì Ly làm bằng tất cả sự tìm tòi của mình, và yêu thích của mình cho đến dịp Ly làm cái installation lớn nhất của Ly cho tới bây giờ là tác phẩm Thác mâm làm năm 2000. Càng đi sâu vào nghệ thuật Installation art, sau đó tiếp đó từ đó làm cho tư tưởng của mình càng ngày càng mở rộng ra tiếp thu thêm một hình thức mới nữa để thể hiện nghệ thuật, đó là Performance art. Thực sự Ly càng bị cuốn hút và càng bị cuốn vào thì mình thấy giống như là bơi vậy, vừa mê mà lại vừa bơi lội trong đó nhưng không sợ tại vì mình thích cho nên mình làm bằng tất cả kiến thức mình có và đam mê của mình. Những gì mình chưa biết thì Ly cố gắng và tìm mọi điều kiện để có thể có thêm kinh nghiệm, có thêm thông tin về loại nghệ thuật đó để có thể tiếp tục sử dụng nó cho tác phẩm của mình.

 

T.K.: Lần đầu tiên Ly triển lãm nghệ thuật Sắp đặt đó ở đâu và trong hoàn cảnh nào?

L.H.L.: Ly bắt đâu làm Installation art từ năm 1996, 95 hay 96 gì đó, Ly không nhớ, lúc đó chỉ là một tác phẩm rất bé, qua một gallerie tại Sài Gòn, bây giờ nghĩ lại thì Ly cũng biết ơn chủ nhân của gallerie đó, bởi vì làm chuyện cũng rất đơn giản thôi, vì có một tổ chức bên Mỹ có một idea là dùng những hộp gỗ nhỏ xíu, bằng bàn tay này và phân phát cho các nữ họa sĩ trên toàn thế giới, và từ hộp gỗ đó mỗi người sẽ phát triển thành một ý tưởng nghệ thuật của mình, làm thành một tác phẩm gì đó, thì người ta gọi là đó installation. Đối với Ly lúc đó thì chả hiểu installation là gì, chỉ tiếp nhận có một cái hộp gỗ mà mình có thể làm nghệ thuật của mình chứ không phải chỉ làm trên toile vẽ thôi. Chủ nhân gallerie đó đã mời Ly tham gia thì Ly rất thích và Ly làm tác phẩm đầu tiên, Ly lấy cảm hứng từ chiến tranh Bosnia, lúc đó có một chuyện tình nổi cộm của một Roméo và Juilliette hiện đại, gây cho Ly xúc động khủng khiếp và Ly đã biến cái hộp gỗ đó thành một quan tài của tình yêu. Tác phẩm rất đơn giản như vậy, sau đó Ly có một triển lãm cá nhân, ngoài những tranh Ly treo để triển lãm, cũng có những tác phẩm vẽ trên gốm và Ly cũng có idea là mình không trưng  những tác phẩm gốm đó một cách bình thường như trưng bày các tác phẩm tranh vẽ trên gốm nữa, mà Ly kết hợp tất cả các tác phẩm gốm đó trở thành một cái Sắp đặt, lúc đó Ly làm một cách rất bản năng thôi. Đó là bước thứ hai, năm 1998. Sau này Ly làm nhiều hơn.

 

T.K.: Còn nghệ thuật Trình diễn, Performance đó, Ly bắt đầu từ năm nào? Có phải từ khi sang Mỹ không?

L.H.L.: Ly bắt đầu Performance art từ năm 2000. Năm 2000 thì hiểu biết của Ly về Performance art đến từ một họa sĩ Nhật, giám đốc Nippon International Festival Performance Art gọi là NIFART đó. Ông giám đốc đó đã đến Việt Nam và có một seminar về Performance art. Galerie Không Gian Xanh, lúc đó là một gallerie về nghệ thuật đương đại duy nhất tại Sài Gòn đã tổ chức buổi seminar đó với ông giám đốc người Nhật đó và một số họa sĩ trẻ của Sài Gòn, lúc đó Ly cũng đến tham dự và lần đầu tiên lại thấy thêm có một hình thức khác nữa để thể hiện nghệ thuật của mình bằng cái gọi là  ... body art, happening art, performance art. Lúc đó với Ly những cái đó rất lộn xộn, như những luồng kiến thức, những concept mới, chạy qua đầu, có thể với những người khác, họ nhìn họ thấy bình thường thôi, không có gì cả, nhưng với Ly không hiểu sao Ly rất thích, nó tạo cho Ly một trí tò mò rất lớn để bắt đầu tìm hiểu. Qua buổi đó, Ly bắt đầu tìm hiểu thế nào và lẽ dĩ nhiên Ly phải thấy hợp với mình thì mới bắt tay làm chứ nếu thực sự không hợp với mình thì chẳng làm làm gì. Dĩ nhiên khi làm thì có nhiều vấp váp ban đầu, thực ra cũng chỉ là mình tự học, tự làm, tự nghiên cứu thôi. Ở Mỹ có các trường đại học Mỹ thuật, các khoa về Performance art, Installation art là họ có, nước mình thì làm gì có, và thậm chí sách vở thì cũng cực kỳ hiếm, có thể vì thế cho nên những tác phẩm mình mang bản năng nhiều, cùng say mê, cho thú vị riêng, chứ nếu như sau này Ly nghĩ, Ly có dịp đi một số nước khác thì Ly thấy rất nhiều tác phẩm có..  khác, Ly phát hiện ra những idea của mình mà người ta đã làm cách đây rất lâu rồi, có thể ngay từ đầu mà mình biết niều quá, chưa chắc mình đã làm được.

 

T.K.: Người xem và người đọc Ly có cảm tưởng là Ly Hoàng Ly không những đã đi được vào con đường tiên phong của nghệ thuật hiện nay mà dường như là Ly Hoàng Ly đã tìm thấy mối giao hòa giữa các ngành nghệ thuật, có đúng như vậy không?

L.H.L.: Thực sự đó là một điều rất chính xác bởi vì, thí dụ như lúc trước, khi Ly chưa làm Installation và Performance art, trong thơ của Ly một số người cũng nhận xét là có rất nhiều hình ảnh của tranh, của hội họa, màu sắc, đường nét, đến khi con đường của Ly tiếp tục đi qua hình thức nghệ thuật đương đại Installation, Performance art nó cũng ảnh hưởng và tạo cảm hứng rất nhiều khi Ly làm thơ. Thật sự người thường phân biệt rất rõ  như thế này là hội họa, như thế này mới là thơ, nhưng đối với Ly cho đến hiện nay Ly không quan trọng chuyện đó nhiều nữa mà Ly người nghệ sĩ làm nên tác phẩm gì và tác phẩm ấy như thế nào. Mình làm được điều mình suy nghĩ mình cảm xúc về nó chứ còn ai muốn gọi nó là gì cũng được, Ly cũng chẳng quan tâm. Thí dụ như khi làm thơ thì dĩ nhiên nó xuất phát từ những con chữ, nhưng con người Ly lúc đó đầy hình ảnh về Installation, Performance art, những suy nghĩ về nó, chắc chắn không cần phải cố tình gì cả, tự nó bật ra thôi. Ly nghĩ ngay cả rong Installation art, Performance art của Ly cũng có mang cái tinh thần gì đó về thơ của mình, nhưng Ly cũng chẳng nghĩ. Bây giờ ngồi phân tích thì Ly nghĩ như thế nhưng khi sáng tác thì Ly chẳng để ý đến chuyện đó, tự nó tuôn ra vậy thôi.

 

T.K.: Nghệ thuật trình diễn thơ cũng là một nghệ thuật rất mới, Ly Hoàng Ly đã tiếp nhận được cái mới này trong hoàn cảnh nào?

L.H.L.: Hình thức Performnace art kết hợp với thơ mà người ta gọi mà Poetry Performance đó, Ly được biết lần đầu tiên khi tham dự Mekong project của ... Worshop tài trợ và tổ chức. Đó là một workshop kéo dài ba tuần tại Chiengmai và Luangprabang, nơi đó kết hợp và tập họp những người làm nghệ thuật trong các lãnh vực khác nhau từ múa đương đại, đến rối, rồi họa sĩ, Installation, nhà thơ v.v.... Trong cuộc làm việc đó, Ly gặp một chị vừa là họa sĩ, vừa là poetry performance artist, chị đã thể hiện các tác phẩm poetry performance của mình rất mãnh liệt. Qua lần đó Ly mới biết được là có một hình thức mới nữa là Poetry Performance. Dĩ nhiên chị họa sĩ đó từ Chicago có một đường lối riêng của mình, sau đó Ly tìm hiểu thêm có rất nhiều cách để thể hiện thơ bằng hình thức Performance art và mỗi người đều có một cách thể hiện rất khác nhau. Điều đó làm Ly rất thú vị vì con đường của Ly là con đường đang thích kết hợp các loại hình nghệ thuật thành một tác phẩm. Đối với Ly đó là thêm một luồng thông tin và một phương tiện để tạo ra tác phẩm, Ly rất thích.

 

T.K.: Tháng 11 năm 2005, Ly Hoàng Ly đã qua Paris dự Liên hoan quốc tế các nhà thơ tại Val de Marne, Liên hoan quốc tế này đã đem lại cho Ly những kinh nghiệm gì về những cách thể hiện nghệ thuật tiên phong này?

L.H.L.: Nhân dịp qua Paris dự Liên hoan thơ này, Ly cũng được tiếp xúc với một Poetry performance khác nữa của các nghệ sĩ Pháp và mỗi người cũng có một cách khác nhau, kết hợp cả video art nữa không chỉ đọc thơ bình thường trước công chúng mà trước đó anh hay chị ta đã thu âm lời nói của mình hoặc là những đoạn thơ của mình vào băng để tạo nên những hiệu ứng, hiệu ứng mềm rất đặc biệt. Những âm thanh đó, có thể lúc to, lúc nhỏ, lúc phát tán lúc loan đi sắp chồng lên nhau tạo nên những cảm hứng rất đặc biệt và khi anh ta đọc thơ, có thể không đọc hết một bài mà chỉ đọc từng phần đó và những phần còn lại bật băng, nhưng nó kết hợp với nhau rất nhuần nhuyễn. Có khi cái băng bật lên cùng một lúc với nhà thơ đọc thơ, cộng với ánh sáng, tạo hiệu ứng cho người thưởng ngoạn -ví dụ như Ly, mặc dù Ly không biết một chữ tiếng Pháp, không hiểu gì cả- những cảm xúc, Ly có thể theo được cái cảm xúc không chỉ qua giọng đọc thơ của anh ta mà còn qua những hiệu ứng về âm thanh, ánh sáng và những thể hiện nét mặt, chân tay của anh ta rất đặc biệt. Điều đó khiến cho Ly xúc động và có thể cảm giác được là anh ta muốn nói lên điều gì.

 

T.K.: Xin cảm ơn nhà thơ Ly Hoàng Ly.

RFI 18/2/2006

 

© Copyright Thụy Khuê 2006