Nói chuyện với Nguyễn Thị Thanh Bình

Quê quán tại Huế, nhà văn Nguyễn Thị Thanh Bình là một trong những nhà văn nữ xuất hiện rất sớm tại hải ngoại và cho đến nay chị đã có năm tác phẩm xuất bản ở nước ngoài, đó là Ở đời sống này, tập truyện ngắn in năm 1979, Giọt lệ xé hai, truyện dài, in năm 1991, Cuối đêm dài, cũng là một tập truyện ngắn do An Tiêm xuất bản năm 1993 và Trốn vào giấc mơ em là tập thơ do Thanh Văn xuất bản năm 1997. Tác phẩm mới nhất của Nguyễn Thị Thanh Bình là tập truyện ngắn tựa đề Dấu ấn do Văn Mới xuất bản năm 2004. Hôm nay Nguyễn Thị Thanh Bình nói về hoạt động văn thơ của chị gắn bó với bối cảnh chung của văn học trong và ngoài nước.

Thụy Khuê: Xin thành thật cảm ơn chị Nguyễn Thị Thanh Bình đã nhận lời nói chuyện hôm nay. Thưa chị, chị là nhà văn thành danh ở hải ngoại đã khá lâu rồi, xin chị nhắc lại cái thời gian đầu, mới viết. Có phải là chị đã được độc giả biết đến qua báo Văn của Mai Thảo, hay một tờ báo nào khác và con đường tiếp theo đã diễn ra như thế nào?

Nguyễn Thị Thanh Bình: Trước tiên, cho Thanh Bình nhân dịp được nói chuyện với chị, xin phép gởi lời chào thân ái đến những bạn văn khắp nơi, đặc biệt là thính giả đài RFI, rất nổi tiếng. Bây giờ, ngồi đây nhớ lại thuở xa xưa, hình như Thanh Bình cũng không nhớ rõ lắm đâu. Thật ra, bài đầu tiên viết lại ở hải ngoại là một bài tùy bút, đăng trên một tờ báo có thể gọi là đầu tiên, rất đầu tiên ở Cali, tờ Trắng Đen thì phải. Cái thời mà báo chí vẫn còn phải nằm chung với quầy nước mắm, xì dầu trong các tiệm bán thực phẩm Á Đông, cũng là tờ báo ra đời, có mặt chẳng qua chỉ vì muốn làm công việc đăng tìm thân nhân cho mọi người Việt Nam bị thất lạc bốn phương trời lưu xứ, chẳng hạn thời gian thời gian không gặp nhau vì sau chiến tranh. Bài viết, Thanh Bình không nhớ rõ là viết như thế nào nhưng có lẽ  chỉ loay hoay trong thứ văn chương hoài niệm kiểu xa quê hương, nhớ mẹ hiền, thế thôi; nhưng cái tựa, Thanh Bình vẫn còn nhớ, có vẻ hơi ấn tượng là Ấn bản xám, vì lúc đó nhờ cái tùy bút này mà Thanh Bình tìm lại được cô bạn cũ là Tôn Nữ Thu Nga. Rồi cũng làm thơ vớ vẩn và đăng đâu đó trên Làng Văn. Và nhờ bài thơ nào đó Thanh Bình bắt lại được tăm hơi của cô bạn thân là nhà thơ Trân Sa bây giờ. Dù sao Thanh Bình cũng ghi nhận một điều là với tấm lòng ưu ái văn chương phái nữ của nhà văn Mai Thảo trong bước đầu mà Thanh Bình tìm đến với tạp chí Văn. Có lẽ, Thanh Bình nghĩ rằng khi sự có mặt của Thanh Bình trên tờ Văn Học, tờ báo mà bạn bè vẫn hay gọi đùa là phòng triển lãm văn chương hải ngoại, thời mà anh Nguyễn Mộng Giác chủ biên, thời đó, có lẽ có hồi đáp mạnh mẽ hơn. Con đường tiếp theo vẫn xoay trong những đam mê cố hữu của một người như chị biết, là đã lỡ ghiền văn chương. Một khi mình đã ghiền đến nghiện rồi thì rất khó lòng từ bỏ, có điều là đời sống lưu vong, ai cũng bận rộn tất bật nên thời giờ dành cho văn chương cũng phải giời hạn. Dù sao trong giới hạn dĩ nhiên cũng có cái vô hạn điên mê của lòng mình, và chính là những giây phút đó.

T.K.: Chị vừa làm thơ, vừa viết văn. Trong hai địa hạt ấy, chị thấy thoải mái hơn trong địa hạt nào và tại sao như vậy?

N.T.T.B.: Thanh Bình rất yêu thơ và luôn luôn xem thơ như là một tình nhân, một tình nhân quyến rũ nhiều ma mị và móng vuốt nhất. Tuy nhiên, vì là tình nhân mà là cái thứ tình nhân gọi là không chọn (hay trọn), nên cái móng vuốt của thơ chỉ có thể cào cấu Thanh Bình vào lúc 0 giờ hay vào giờ thứ 25 mà thôi. Nói đùa nhưng mà thật, Thanh Bình không dễ bắt gặp thơ như lòng mình muốn, kể cả những lúc thật quay quắt hay thèm nhớ nó và tưởng như là nếu không chụp bắt được nó, là có thể nổi điên lên được. Nhưng mà thơ không đến là không đến. Văn xuôi thì hình như không khó tính như vậy, hệt như một ông chồng cần mẫn, thoải mái. Nghĩ sâu hơn và nghĩ cho cùng thì Thanh Bình nghĩ là có lẽ thơ cô đọng quá, do đó để có thể bộc bạch được tất cả nỗi niềm cảm xúc một cách thả giàn một chút, Thanh Bình thấy mình vẫn có thói quen chạy lại truyện ngắn, truyện dài hơn. Âu đó cũng giống như luật bù trừ.

T.K.: Trong những tác phẩm đã xuất bản rồi, tác phẩm nào đối với chị là gần gũi nhất, phản ánh được nhiều điều chị muốn gửi gấm đến độc giả nhất?

N.T.T.B.: Hình nhu, vẫn chỉ là hình như thôi, vì chỉ có những tác phẩm mình đang cưu mang bây giờ là có vẻ gần gũi mình nhất, gần gũi nhất phải không chị, vì mình đang có nó trong trái tim của mình lúc đó, vào giờ phút đó. Nhưng Thanh Bình hiểu cái gần gũi và phản ảnh nhất mà chị muốn nói, Thanh Bình hiểu như là một điều gì đó mà Thanh Bình muốn trao hay gửi gấm nhiều nhất, phải không chị? Một vài truyện ngắn mới đây, đặc biệt là Giấc mơ của bão và Từ một miền không đáy hay là một hai bài thơ có vẻ đương đại đăng ở tạp chí Gió Văn. Ở đó mãi mãi là thế giới của những người có hành trang bất ổn, luôn luôn thấy mình bị tách biệt khỏi thế giới mình đang sống. Ở đó, Thanh Bình muốn đưa ra không khí hay thế giới truyện mà có sự trộn lẫn giữa mộng và thực, giống như mộng chồng lên mộng để sống thế giới nửa điên nửa tỉnh của mình. Ở đó, Thanh Bình thích sử dụng phương pháp sáng tác hiện thực huyền ảo và điều này như chị biết, Gabriel Garcia Marquez đã gọi tên cả trăm năm cô đơn rồi cơ mà. Có khác chăng là cách sử dụng chữ nghĩa của mình hay không khí truyện của những người đang sống trong thế giới này, trong cõi nhân loại có vẻ bùng dùng như bây giờ vậy thôi.

T.K.: Thưa chị, từ vị trí thuần túy sáng tác vài năm chị còn chủ trương tạp chí Gió Văn, xin chị giới thiệu tạp chí Gió Văn, có thể nói đây là tạp chí đầu tiên ở hải ngoại do bốn nhà văn phái nữ chủ trương phải không ạ?

N.T.T.B.: Dạ vâng, chuyện báo ở hải ngoại thì cũng phải can đảm lắm hoặc bạn bè xúi dại mới lăn xả vào. Thanh Bình muốn nhắc lại sự có mặt có chủ ý lúc đầu là một tờ tạp chí văn chương đầu tiên ở hải ngoại do nữ giới chăm sóc, gồm có nhà văn Hàn Song Tường kiêm tài trợ viên chính yếu của tờ báo, Thanh Bình, nhà thơ Trân Sa, và nhà văn Nguyễn Thị Ngọc Nhung. Với thông hiệu là tạp chí văn chương tư tưởng, đặc biệt khai phá. Một năm Gió Văn chỉ dám ra hai số thôi. Tờ báo dày trên 500 trang, có bài đăng của các tác giả trong nước, dĩ nhiên đa số là ở hải ngoại. Bây giờ, Trân Sa đã rút lui khá lâu và Nguyễn Thị Ngọc Nhung cũng đang lo cho tạp chí Thơ nên Hàn Song Tường và Thanh Bình phải tăng cường thêm với dịch giả Phan Tuyết Từ, chuyên môn dịch văn học Trung Quốc, để phụ thệm một tay trong ban chủ biên. Dĩ nhiên luôn luôn có sự hỗ trợ đắc lực của một đấng nam nhì khác, nhưng ... vì đức khiêm tồn, xin miễn bật mí. Làm báo, nhất là làm một tờ báo văn học trong giai đoạn này, khi văn chương đang ở thời kỳ khủng hoảng, thì như chị biết, việc xin bài vở bạn bè đóng góp là một cực hình. Đó là chưa kể vụ độc giả dài hạn càng ngày càng tẻ nhạt đi, vì giới già càng mỏi mệt, không muốn đọc sách báo nhiều, còn giới trẻ thì lên lưới đọc chùa hoặc đọc tin tức hay những bài nóng hổi có vẻ cập nhập trong ngày hơn.

T.K.: Chị rất xông xáo trong lãnh vực văn nghệ từ gần hai mươi năm nay, xin chị một cái nhìn chung về tình hình văn học trong nước lẫn ngoài nước những năm gần đây. Câu hỏi này chia làm hai phần, trước hết, chị là người làm văn học ở hải ngoại, chị nhìn văn học trong nư&ơc như thế nào?

N.T.T.B.: Đây là câu hỏi rất ý nhị và rất hay, Thanh Bình có nên dè dặt hay... Chắc cũng khó trả lời rốt ráo vì tính chất bao quát của nó. Có thể nói là nhờ vi tính hay vì sự tung chưởng quá thần sấu của cái gọi là siêu xa lộ thông tin cho nên văn học trong nước và ngoài nước gặp gỡ nhau thật là tuyệt chiêu. Văn học một khi có trao đổi, Thanh Bình nghĩ có hiệu năng và hiệu ứng. Thanh Bình lại hay cả tin, nên nhiều khi thấy có một vài hồi còi báo động, đại khái là có báo động đỏ, thì mình cũng hơi ... lên ruột, chẳng hạn vụ Hoa Thủy Tiên của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, hoặc là mới đây có phát biểu của nhà văn Lê Lựu đại khái như thế này, là những nhà văn Việt Nam không nên ở trong Hội Nhà Văn làm gì, rồi có hiện tượng mấy nhà văn nữ như Nguyễn Ngọc Tư, Đỗ Hoàng Diệu, nhóm Năm Con Ngựa Trời. Với những vấn đề xoay quanh nó, nó vượt ra ngoài những hiệu quả của văn chương, làm mình đôi lúc cũng thắc mắc và đặt dấu hỏi trong đầu. Đã vậy lại có thêm sự xuất hiện rất trần trụi của nhóm nhà văn, nhà thơ vỉa hè, lúc nào cũng muốn đi ngược dòng với văn chương chính thống. Những nhà thơ, nhà văn như Nguyễn Quốc Chánh, Phan Bá Thọ, hay Trần Tiến Dũng, Lý Đợi, hay Nguyễn Viện. Thanh Bình chú ý đến đội ngũ sáng tác trẻ trung, đa dạng, mới mẻ như Bùi Hoàng Vị, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Thị Thu Huệ, Phan Triều Hải, hay là Nguyễn Ngọc Tư, Đỗ Hoàng Diệu, Phan Huyền Thư, Lynh Bacardi, In sala. Phải coi đó là những thành tựu vì có cơ may chuyển tải được hơi thở rất cần thiết và cần kíp của mình cho văn học Việt Nam lúc này. Mới đây Thanh Bình được biết Tạp chí Thơ ở Hà Nội đã giao cho anh Nguyễn Hoàng Sơn đang trên đường thực hiện số chuyên đề thơ hải ngoại, điều này cũng là điều hơi vui vui, bởi vì thật sự mình cũng không dám vui vội lắm.

T.K.: Xin chị một số ý kiến về văn học hải ngoại những năm gần đây.

N.T.T.B.: Ở hải ngoại, mấy năm nay cũng có báo động về sự lạ hóa trong văn chương, hoặc có người nói rằng ở hải ngoại đang được hít thở không khí tự do đủ mọi mặt, nghĩa là tha hồ viết, tha hồ in, nhưng cũng có những ý kiến cho rằng mình vẫn bị những sức ép hay áp lực lúc viết, những sức ép ở bên ngoài. Đó là chưa kể chúng ta còn thiếu những nhà phê bình, lý luận có công tâm, phải không chị? Rồi đâu đó còn thấy những đánh phá hay có tính cách bôi bác, làm chùn lại những ngòi bút có tấm lòng với văn chương. Điều này chị cũng rất tâm đắc với Thanh Bình, phải không ạ? Điều đáng nói là cuộc sống hàng ngày có nhiều nhu cầu, bận rộn cho nên văn học Việt Nam nói chung, cả trong lẫn ngoài nước, đều đang khựng lại rõ ràng. Chưa kể về tiểu thuyết, nhất là tiểu thuyết đương đại hầu như hoàn toàn bị tê liệt. Có điều chắc chắn, Thanh Bình vẫn hy vọng đây không phải là sự tê liệt vĩnh viễn.

T.K.: Xin cám ơn nhà văn Nguyễn Thị Thanh Bình.

© Copyright Thụy Khuê 2006